Medicijnresten in kraanwater

Laatst kwam ik terug van een vakantie in Gambia en liep ik een flinke buikgriep op. Zo erg dat ik langs de huisarts ging. Op de spoedpost leek ik bijna uitgedroogd te zijn en wilde ze mij zonder onderzoek antibiotica meegeven. Ik vind dit altijd lastig, want ik geloof dat medicijnen niet altijd goed voor je zijn. Soms heb je ze nou eenmaal nodig, maar van harte gaat het bij mij niet. Ben jij ook terughoudend als het gaat over medicijngebruik? Misschien denk je, net als ik, dat dit beter is voor je gezondheid. Het gebruik van geneesmiddelen heb je echter niet altijd volledig in de hand. Tenzij je een eigen waterbron hebt, anders krijg je namelijk onbewust en ongewild dagelijks een dosis medicijnen binnen. Hoe? Via je drinkwater. Want in veel gevallen bevat kraanwater namelijk sporen van veelgebruikte geneesmiddelen. 

Medicijnen in kraanwater in Nederland

In Nederland heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in samenwerking met de VROM-inspectie onderzoek gedaan naar geneesmiddelen in drinkwater en drinkwaterbronnen. Er werden meerdere farmaceutische stoffen aangetroffen in kleine hoeveelheden die volgens het RIVM niet schadelijk zijn voor onze gezondheid. Toch beschrijft de rijksoverheid dat er jaarlijks ruim 190 ton aan medicijnen via urine en ontlasting in het riool terecht komt en daarna in het oppervlakte water belanden waar ons drinkwater weer vandaan komt. En hoewel deze hoeveelheden niet schadelijk zijn voor de gezondheid van de mens, zou het wel invloed kunnen hebben op de planten en dieren die in het water leven. Pijnstillers kunnen bijvoorbeeld het weefsel van vissen beschadigen en anticonceptie kan zorgen voor een geslachtsverandering bij vissen. 

En hoewel de waarden van medicijnresten nu nog binnen de normen zijn, kan dit zomaar veranderen. Onder andere vergrijzing verhoogt het medicijngebruik onder Nederlanders en daarmee ook in het water. In de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water wordt beschreven wat verschillende partijen kunnen en moeten doen om het probleem aan te pakken, zodat het water in Nederland nog schoner wordt. 

Hoe zit het in de rest van Europa?

In verschillende Europese landen, waaronder Engeland, Duitsland en Italië, komt de vervuiling van kraanwater met farmaceutische stoffen steeds meer aan het licht. In Engeland heeft het Drinking Water Inspectorate (DWI) in 2014 een onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat resten van rioolwaterzuivering de voornaamste bron zijn van geneesmiddelen in het milieu. Dit leidt zelfs tot een verhoogde aanwezigheid van sommige stoffen, zoals paracetamol, die giftiger worden na behandeling. Ondanks dat er geen routinematige controles op medicijnen in drinkwater plaatsvinden, zijn er al diverse middelen zoals carbamazepine, diazepam en bleomycine aangetroffen. Britse experts maken zich zorgen over de mogelijke gevolgen voor zwangere vrouwen en hun foetussen en pleiten voor betere regulering en monitoring van de drinkwaterkwaliteit om de volksgezondheid te waarborgen.

Italië vertoont nog ernstigere problemen. In het Lago Maggiore zijn bij toxicologische metingen hoge concentraties van carbamazepine en andere geneesmiddelen aangetroffen, evenals bestrijdingsmiddelen. De lokale zuiveringsinstallatie bleek niet effectief te zijn in het verwijderen van deze stoffen, wat aantoont dat de standaard waterzuiveringstechnieken, zoals zandfiltratie en chloortoevoeging, niet voldoende is.

Al met al laat de situatie in Europa zien dat de aanwezigheid van medicijnen in drinkwater een groeiend probleem is, met eventuele  gezondheidsrisico’s en vragen over de effectiviteit van bestaande zuiveringstechnieken.

Hoe komen medicijnen in het drinkwater?

Er zijn verschillende oorzaken die ervoor zorgen dat medicijnresten in het drinkwater terechtkomen. Een van de oorzaken is dat mensen overgebleven medicatie gewoon door het toilet spoelen. In Amerika wordt deze methode zelfs aangemoedigd en in sommige andere landen gooien zelfs ziekenhuizen resten vloeibaar geneesmiddel gewoon door de gootsteen. 

Maar de grootste bron van geneesmiddelen die in het water terechtkomen is door menselijke urine. Medicijnen worden niet helemaal opgenomen door het lichaam en uiteindelijk worden ze uitgescheiden door het lichaam. Die stoffen komen, via het riool, weer in de waterscheiding terecht. Het klinkt misschien wat onsmakelijk, maar gebeurt in bijna alle landen waar drinkwater uit de kraan komt. In Londen bijvoorbeeld is het drinkwater vaak al door de nieren van 5 mensen geweest

Waterzuivering: wat werkt?

Bij de meeste reguliere waterzuiveringsmethoden worden niet (alle) farmaceutische stoffen uit het water gehaald. Er zijn verschillende manieren om deze stoffen te verwijderen of verminderen. Effectieve technologieën zijn bijvoorbeeld granulair actief koolfiltratie (GAC) of ozonisatie. 

Granulair actief koolfiltratie 

Bij deze methode wordt gebruikgemaakt van actieve kool om organische verbindingen, waaronder die van geneesmiddelen, uit het water te krijgen. GAC is effectief voor vele middelen die in het drinkwater achterblijven, maar niet alle geneesmiddelen worden even goed verwijderd. 

Ozonisatie:

Ozon is een sterk oxidatiemiddel dat in staat is om vele soorten organische en anorganische stoffen te oxideren. Het is effectief in de afbraak van vele farmaceutische stoffen, maar de exacte efficiëntie is afhankelijk van de soort stof en de concentratie ervan. 

Combinatie van methodes:

Het combineren van GAC en ozonisatie kan de effectiviteit van de waterzuivering vergroten, maar in de praktijk zijn er altijd uitdagingen. Laboratoriumresultaten tonen vaak betere prestaties dan in de echte wereld, waar verschillende factoren, zoals de waterkwaliteit, stroomsnelheid en aanwezigheid van andere stoffen, de resultaten kunnen beïnvloeden. 

Kosten en Beschikbaarheid

Waarop worden GAC en ozonisatie dan niet standaard gebruikt als zuiveringstechnologie? De belangrijkste reden is dat dit veel te duur zal zijn en niet alle waterzuiveringssystemen er de juiste apparatuur voor hebben. Drinkwater moet natuurlijk ook (voor iedereen) betaalbaar zijn. En aangezien de hoeveelheid farmaceutische stoffen momenteel (nog) niet gevaarlijk is voor de mens, wordt er nu nog niet voor deze geavanceerde zuiveringstechnieken gekozen. 

Je eigen water zuiveren 

Vertrouw je de medicijnresten in het drinkwater toch niet helemaal? Of ben je gewoon benieuwd of het zelf zuiveren van water een goed idee voor jou is? Er zijn veel verschillende opties om zelf je water te zuiveren. 

Een eenvoudige manier van waterzuiveren is met de filterkannen. De meeste filterkannen bestaan uit twee componenten; een filter met koolstofdeeltjes die vervuilende stoffen opnemen en een ander filter dat bestaat uit een rooster waarin mineralen worden gebonden zodat ze uit het water worden gehaald. Het probleem is dat deze kannen niet altijd 100% effectief zijn. Toch krijg je zo al veel minder achtergebleven stoffen binnen als bij kraanwater, dus het is zeker het proberen waard. Probeer bijvoorbeeld eens deze filterkannen van Zero Water

Een andere mogelijkheid om zelf water te zuiveren is met omgekeerde osmose. Dit is een geavanceerd inbouwsysteem dat tot wel 100% van de chloorresten en bestrijdingsmiddelen zou kunnen verwijderen. Een nadeel is dat ook een aantal gezonde mineralen uit het water worden gefilterd.