Alhoewel vitamine D geen echte vitamine is, hebben we er wel voldoende van nodig om sterk en gezond te blijven. Vitaminen zijn essentieel voor het belang van de gezondheid en het goed functioneren van het lichaam. Vitamine D is als het ware een chemische stof die door het lichaam wordt opgenomen om bepaalde organen zonder enige complicaties te laten werken. In feite is het lichaam in staat om zelf vitamine D aan te maken door middel van diverse voedingstoffen en UV- stralen. De meeste mensen krijgen voornamelijk de benodigde vitamine D uit zonlicht en de rest uit diverse voeding. Het is dus vanzelfsprekend dat men over de hele wereld extra aandacht geeft aan vitamine D, doordat de inname en het effect van de vitamine in verband staat met de externe bronnen in verschillende gebieden.
De werking van Vitamine D
Al een aantal generaties lang is het bekend dat vitamine D noodzakelijk is voor gezonde en sterke botten. De mens heeft deze vitamine nodig om voldoende calcium uit de voedingstoffen te halen en die vervolgens wordt opgenomen in het skelet om botweefsel te vervangen en te herstellen. Uit resultaten van verschillende onderzoeken die in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd, blijkt dat vitamine D erg belangrijk is voor de gezondheid van hart en bloedvaten, de verbetering en bescherming van het immuunsysteem, en het kan zelfs diverse aandoeningen van kanker helpen voorkomen. Vitamine heeft ook een positieve werking bij mensen die depressief zijn of vaak last hebben van een slecht humeur.
Op dit moment is de hoeveelheid vitamine D die men dagelijks moet innemen erg variërend. In Engeland is er geen officiële ADH voor vitamine D tijdens de periode van zwangerschap, van borstvoeding en buiten de eerste kinderjaren. In Amerika de ADH voor volwassenen 5 microgram en voor kinderen, zogende of zwangere vrouwen, en bejaarden is de ADH tussen de 10 en 25 microgram. Deze aanbevelingen gelden ook in Nederland. Het valt erg moeilijk te berekenen hoe de hoeveelheden precies in verband staan met de blootstelling aan zonnestralen. Dit betekent dat de ADH in uren of zelfs minuten moet worden vertaald, en die zijn erg wisselvallig naargelang het seizoen, het tijdstip, de plek waar men zich op dat moment bevindt en natuurlijk speelt de etnische achtergrond ook een grote rol. Michael Holick is een deskundige afkomstig van de universiteit in Boston, en is de uitvinder van zonlichttabellen die aangeven hoe snel de huid vitamine D aanmaakt. Daarbij is absoluut rekening gehouden met de gepaste variabelen. Door elke dag maar voor een korte periode even naar buiten in het daglicht te gaan, krijgt men al genoeg vitamine D binnen. Voor een licht getinte Amsterdammer is het genoeg om twee tot drie keer per week 8 tot 12 minuten om 3 uur in de middag naar buiten te gaan.
Gedurende de wintermaanden is het belangrijk dat vooral mensen met een blanke huidskleur zich wat langer aan zonlicht bloot stellen. Vitamine D wordt bij de meeste mensen in het lichaamsvet opgeslagen, maar de soort van buffer is niet in staat om onze behoeftes te bevredigen wanneer de UV-straling te laag is.
Leefstijl en tekort aan zonnestralen
Het komt steeds vaker voor dat mensen niet voldoende vitamine D binnenkrijgen, dit komt doordat onze levensstijl tegenwoordig vaak geen rekening houdt bij de behoeftes van onze huid en de groeiende angst makende adviezen van doktoren en meerdere gezondheidsdeskundigen over schadelijke blootstelling aan de zon. Hierdoor kan er onder alle leeftijdsgroepen een tekort aan vitamine D ontstaan.
Er bestaan enkele ziekten die doktoren met de westerse leefstijl in verband brengen en voor een groot deel het gevolg van een tekort aan vitamine D zijn. Een voorbeeld hiervan is een Engelse ziekte: botziekte rachitis, die ooit in verband werd gebracht met gebrek aan gezonde en vitamine volle voeding, en armoede speelt ook een rol. In de momentele generatie komt de ziekte voor in meerdere bevolkingslagen. Als de ziekte niet direct wordt behandelt, dan worden de botten broos, en hierdoor wordt het skelet misvormd. Kinderen bij wie de botten een snelle groei doormaken, lopen een groter risico wanneer er niet voldoende vitamine D in hun omgeving of voedsel zit.
De donkere huid en vitamine D
Uit resultaten van de casusstudies blijkt dat Aziatische en zwarte kinderen en kleuters in zowel Engeland en Amerika meestal aan rachitis lijden. Dit komt hoog waarschijnlijk doordat mensen met een donkere huid veel meer zonlicht nodig hebben om genoeg vitamine D in de huid aan te maken. Veel gezondheidsautoriteiten in diverse landen (Nederland, Amerika, Canada en meerdere Europese landen) zijn erg bezorgd en adviseren sinds recent om baby’s die borstvoeding krijgen toegediend ook vitamine D-supplementatie te geven. Uiteraard is het niet het geval dat moedermelk niet over voldoende vitamine D beschikt, maar tegenwoordig verwachten wij simpelweg dat moedermelk volledig de behoefte in verband met vitamine D van een baby bevredigt.
De beste wijze voor baby’s om voldoende vitamine D binnen te krijgen is absoluut via de borstvoeding. Ook is het essentieel dat baby’s elke dag een poosje naar buiten gaan, zodat hun huid de kans krijgt om verantwoordelijk vitamine D aan te maken uit zonlicht. Wanneer baby’s een donkere huid hebben maar zich bevinden in een land waar er onvoldoende zonneschijn is, dan hebben ze zeker baat bij het innemen van vitamine D-supplementen.
Gezondheidsrisico van Vitamine D tekort voor volwassenen
Het is ook mogelijk dat er een gebrek aan vitamine D ontstaat bij volwassenen. In de afgelopen tientallen jaren is onze leefstijl drastisch veranderd. De inwoners van vaak Europese, geïndustraliseerde en westerse landen wonen voornamelijk in grote steden waar wolkenkrabbers en gebouwen de zon volledig blokkeren; we studeren en werken dagelijks 8 uur lang binnenshuis en we reizen met de bus of de auto naar onze bestemming, en vaak reizen we zelfs ondergronds. Dit betekent dat we niet worden blootgesteld aan de zon en onze huid niet de kans krijgt om vitamine D aan te maken.
Uit een doorslaggevend onderzoek op epidemiologisch gebied waarbij ziektepatronen onder verschillende bevolkingsgroepen werden genalyseerd en vergeleken, blijkt dat sterftecijfers als gevolg van borst- en prostaatkanker, darmkanker in het noordoosten van Amerika, waar de inwoners voornamelijk in steden wonen en een stuk minder in aanraking komt met het zonlicht, veel hoger zijn dan bijvoorbeeld in het zuiden.
Minder zonlicht, meer kankergevallen
Dit opmerkelijke onderzoek gaf ook aan dat het aantal vroegtijdige sterftes in verband met kanker in Amerika een gevolg is van gebrek aan UV-straling meer dan 20.000 per jaar zou zijn. In vergelijking tot het aantal sterfte gevallen wegens huidkankers dat minder dan 10,000 bedraagt, is dit wel erg shokerend. Of dit onderzoek controversieel is of niet, het verband tussen kanker en zonlicht is ook in andere onderzoeken bewezen. Britse onderzoekers hebben ontdekt dat er een duidelijk beschermend effect tegen prostaatkanker ontstond bij mensen die als kind en als volwassene regelmatig in de zon waren geweest.
Vitamine D en psoriasis
Door middel van UV-therapie wordt het vitamine D-gehalte in het lichaam verhoogd, en dit helpt weer tegen psoriasis. Vitamine D-analoge structuren stimuleren de ontwikkeling van nieuwe huidcellen, en ze onderdrukken de wildgroei en verschillende ontstekingen die de voor deze ziekte typerende huidvlekken. Het positieve nieuws voor patiënten die lijden aan psoriasis is dat een nieuwe vitamine D-analoog een minder irriterende werking heeft dan de oudere varianten, en minder gevaarlijk en schadelijk is voor de huid dan de huidige steroïden, terwijl ze effectievere werking hebben in de bestrijding van de vlekken. Het zou erg gunstig zijn als deskundigen tijdens een onderzoek een synthetisch medicijn zouden vergelijken met natuurlijke blootstelling aan de zon of vitamine D-supplementen afkomstig uit natuurlijke bron. Psoriasispatiënten die fototherapie in de Dode Zee volgen, merken dat de klachten van hun aandoening aanzienlijk worden vermindert. Met behulp van zo’n experiment wordt het misschien duidelijk of psoriasis bij enkele mensen het gevolg is van een een storing van het mechanisme die de functie heeft om vitamine D uit zonlicht te maken.
Vitamine D en invloed op groei van kankercellen
Proeven waarbij reageerbuizen werden gebruikt hebben bewezen dat vitamine D de ontwikkeling kankercellen beïnvloedt, dit kan leiden tot een geneesmiddel tegen kanker. Het onderzoek in verband met de effectiviteit van vitamine D-analogen tegen kanker is hoopgevend. Hoge bloeddruk wordt ook gekopeld aan een tekort aan zonlicht. Het verklaart voor een gedeelte waarom mensen met een donkere huidskleur en in de buurt van de evenaar worden, minder gevoelig zijn voor deze westerse aandoening.
Vitamine D en invloed op multiple sclerose
Onlangs is er een interessant verband gevonden tussen het optreden van multiple sclerose en vitamine D. Bij kinderen die tussen de 6 en 15 jaar aan zonlicht zijn blootgesteld, blijkt de kans op het ontwikkelen van sclerose in de toekomst drastisch af te nemen.
Voldoende Vitamine D binnenkrijgen
Het gecompliceerde proces waarmee het lichaam zonlicht in vitamine D omzet is ingewikkeld om te beschrijven. In eenvoudige bewoordingen vinden er diverse processen op het zelfde moment plaats, wanneer de opperhuid wordt gepenetreerd door UV-stralen.
- 7-dehydrocholesterol is een metaboliet van cholesterol, en heeft de fucntie om zonlicht in vitamine D om te zetten.
- Vervolgens wordt vitamine D door de lever gemetaboliseerd, voor de werking van calcidiol, dit is de meest belangrijke vorm van deze vitamine die als het ware door het hele lichaam circuleert. Het niveau van het bloed kan worden gemeten zodat er een nauwkeurige schatting van het vitamine D-gehalte kan worden gemaakt.
- Uiteindelijk wordt calcidiol in de nieren omgezet tot het actieve hormoon dat calciriol wordt genoemd. De hoeveelheid fosfor en calcium in het lichaam wordt door dit hormoon gereguleerd en het heeft cruciaal effect op de ontwikkeling van de botten. Op het moment dat het calciumgehalte te laag is, zal de bijschildklier door het lichaam worden gestimuleerd om parathyoïde te produceren, dit verhoogt de productie van calcitriol, dat weer geleidelijk zorgt dat het calcium uit de botten wordt gehaald zodat het elders in het lichaam kan worden benut. Wanneer het vitamine D-gehalte voldoende is, is deze ‘noodproductie’ niet van toepassing. Zonlicht is voor iedereen de belangrijkste en enige bron van vitamine, het maakt niet uit waar je exact woont de zon is niet alleen voor de mens een belangrijke bron. Voedingsbronnen waaruit wij ook vitamine kunnen halen zijn onder andere eieren, lever, haring, vette vis en diverse visproducten zoals sardientjes, levertraan en tonijn, melkt en melkproducten. In Amerika wordt margarine, net als melk, vaak extra verrijkt met vitamine D; in Engeland is dit absoluut niet het geval. In Nederland wordt margarine gewoonlijk met extra vitamine D verrijkt, net zoals sommige zuivelproducten. De vitamine D-supplementen die verkrijgbaar zijn in de winkels zijn ook effectief, maar zijn niet voldoende om de volledige behoeftes van een mens aan vitamine D te bevredigen.
Vitamine D heeft ook negatieve kanten
Het zou uiteraard optimaal zijn als je door het innemen van een pil voldoende vitamine D zou binnen krijgen, maar toch zou dit in de praktijk niet volledig zonder risico in zijn werking gaan. Je kan geen overdosis krijgen van vitamine D dat uit het zonlicht dat door de huid is geproduceerd, maar wel van een onverantwoordelijke hoeveelheid supplementen. Systemische ziekte sarcoïdose en nierstenen kunnen het akelige gevolg van een overdosis zijn. Wanneer vitamine D in extreem hoge hoeveelheden wordt ingenomen, kan dit giftig en zelfs dodelijk zijn. In Amerika zijn er mensen overleden nadat ze melk waarin een grote hoeveelheid vitamine D was toegevoegd hadden gedronken. Toen er in een artikel op medisch gebied werd aangetoond dat patiënten die ouder waren minder vaak last hadden van pijnlijke botbreuken als ze voor paar jaar om de 4 maanden vitamine D via de mond innamen, zorgde dit voor een serieuze discussie onder artsen die van mening waren dat er nonchalant werd omgegaan met de risico’s die een overdosis met zich meebrengt.
Dit werd krachtig tegengesproken door de auteurs van het artikel, die aanvoerden dat het voor bejaarden vaak lastiger is naar buiten te gaan, terwijl ze juist meer behoefte hebben aan vitamine D. Zo’n eenvoudige en goedkope behandeling zou een grote stap voorwaarts betekenen voor de volksgezondheid. Voor de meesten onder ons lijkt voldoende blootstelling aan de zon en een gezond voedingspatroon de beste manier om het grootste deel van ons leven alle vitamine D binnen te krijgen die we nodig hebben.
Welke mensen hebben een hogere dosering Vitamine D nodig?
Niettemin hebben sommige mensen meer vitamine D nodig dan andere. Aanvulling met cholecalciferol (de natuurlijke vorm van vitamine D) is met name belangrijk voor mensen in de noordelijke klimaatzones; voor bepaalde leeftijdsgroepen, waaronder baby’s en kleuters, die in de lente en zomer niet de gelegenheid hebben om meerdere malen per week naar buiten te gaan; mensen in het uiterste noorden van het noordelijk halfrond; donkergekleurde mensen in een koud klimaat; mensen die zich in het openbaar toedekken (bijvoorbeeld om religieuze redenen); en oudere mannen en vrouwen. Al deze groepen kunnen meer vitamine D-supplementatie nodig hebben dan de gemiddelde man of vrouw.
In Noorwegen begint voor bijna iedereen – man, vrouw en kind – de dag nog steeds met een lepel levertraan. Omdat levertraan rijk is aan vitamine A en D, wordt algemeen aangenomen dat levertraan goed is voor de gezondheid en, specifieker, voor veel Noren het feit compenseert dat ze een groot deel van het jaar weinig zon zien en niet genoeg vitamine D aanmaken.
Als er verstandig mee omgesprongen wordt, kan een supplement het tekort compenseren dat te wijten is aan klimaat en leefstijl. Maar denkt u dat u gebrek aan vitamine D hebt, dan kunt u het beste uw bloedspiegel laten testen voordat u aan een supplementatieprogramma begint. Met name hoge doses (meer dan 10 microgram/dag) dienen in overleg met uw huisarts of voedingsdeskundige te worden genomen.
Blijf uit de zon!?
In plaats van ons in het zonnetje te koesteren, worden we steeds banger van UV-straling, de belangrijkste bron van vitamine D voor het menselijk lichaam. We maken ons zorgen over het risico op melanoma, of huidkanker, dat kennelijk hoger wordt wanneer we ons te veel aan de zon blootstellen.
Het idee om zonnestralen te vermijden begon in Australië met de ‘slip slop slap’-campagne die de grotendeels blanke immigrantenbevolking aanspoorde een shirt aan te trekken (slip on a shirt), sunblock op te brengen (slop on the sunblock) en een pet op te zetten (slap on a hat). Sindsdien is ‘zonbewustheid’ snel populair geworden, en is ze de tegenhanger van de aanhoudende trend het hele jaar door met een bruine teint rond te lopen. Dit wordt meestal alleen bereikt door blanken die gebruikmaken van een zonnebank of zonnekanon en/of uren achtereen in de zon liggen.
Vorig jaar september riepen Britse milieuambtenaren de lokale overheden op alle zonnebanken in openbare recreatieoorden, zwembaden en sportcentra, die door miljoenen mensen worden gebruikt, te verwijderen. De ambtenaren vinden dat gemeentelokalen geen faciliteiten mogen bieden die de gezondheid in gevaar kunnen brengen. Onze zonnefobie bereikte echter beslist het toppunt in 2002, toen Eve Hibbits, een moeder uit Ohio, de voorpagina’s haalde nadat ze acht dagen in de cel had gezeten omdat ze haar drie jonge kinderen zo lang aan de zon had blootgesteld dat ze ernstig verbrand waren. Een hulpsheriff zag haar met haar kinderen op een boerenjaarmarkt. Ze werd ingerekend en van drie overtredingen beschuldigd – die later tot één werd teruggebracht – omdat ze haar kinderen in gevaar had gebracht.
Bronnen
1 Mol Endocrinol, 2003; 17: 777-91
2 J Nutr Health Aging, 1999; 3: 5-7
3 Am J Clin Nutr, 2003; 77: 204-10
4 Common Pract, 2002; 75: 144-6
5 J Pediatr, 2000; 137: 153-7
6 Pediatrics, 2003; 111: 908-10 ; Canadian Paediatric Society et al., Nutrition for Healthy Infants. Ottawa: Minister of Public Works and Government Services, 1998.
7 Cancer; 2002: 94-1867-75
8 Lancet; 2001: 358: 641-2
9 Br J Dermatol; 2003: 148: 326-33
10 Nutr Rev; 2003: 6: 227-38; Steroids, 2001; 66: 293-300;
Recent Results Cancer Res, 2003; 164: 239-46, 333-48
11 Hypertension; 1997: 30: 150-6
12 BMJ,2003 ; 327 ; 316
13 BMJ; 2003: 326: 469
