Ooit begonnen als een dure gadget, tegenwoordig wordt een mobiele telefoon gezien als een must. In Nederland daalt het aantal vaste telefoonaansluitingen en in Engeland zijn er al meer mensen met een mobieltje dan met een vaste telefoonaansluiting. Maar een mobiele telefoon werkt alleen bij de gratie van de transmissie van radiosignalen door een zendmast. In Nederland zijn er vijf grote leveranciers van mobiele telefonie en elke leverancier heeft zijn eigen zendmasten. Tot nu toe hebben ze samen op 4000 plaatsen in heel Nederland antennes geplaatst. In sommige woongebieden staan meerdere masten bij elkaar.
Groei mobiel verkeer = groei zendmasten
Waarschijnlijk zal dat aantal binnen korte tijd twee keer zo groot worden door de komst van de derde generatie mobieltjes die video en internetverbinding bieden naast de transmissie van stemgeluid. De Nederlandse telecomaanbieders betaalden de Nederlandse regering in totaal 2,7 miljard euro voor licenties. Daaruit blijkt wel dat er bij mobiele technologie grote financiële en politieke belangen gemoeid zijn. In de praktijk betekent dit dat regeringen en zelfs gerechtelijke instanties er niet bij gebaat zijn wettelijke grenzen te stellen aan de plaatsing van zendmasten of toe te geven dat er mogelijk gezondheidsrisico’s aan kleven.
Zo heeft een Engelse rechter in een proefzitting de bezwaren afgewezen van ouders, de plaatselijke overheid, inspecteurs van de regering en zelfs de vice-premier, waardoor er een 27 meter hoge derdegeneratiezendmast kon worden geplaatst vlak bij drie scholen in Yorkshire. De rechter vond dat aan alle veiligheidseisen was voldaan. Inmiddels is hiertegen hoger beroep aangetekend omdat men vond dat de beslissing van de rechter voor elk telefoniebedrijf de weg vrij maakte om bij scholen zendmasten te zetten. De beslissing is in strijd met het beleid van de Engelse overheid dat een school het recht heeft zijn veto uit te spreken over plaatsing van een zendmast.
De wetenschappelijke adviseurs die de overheden over mobiele communicatietechnologie adviseren, zijn meestal deskundigen op het gebied van kernenergie en microgolf en zij hebben dus een heel specifieke kijk op wat al of niet een gezondheidsrisico is. In Engeland heet het adviesorgaan voor de overheid de National Radiological Protection Board. De experts van dit orgaan plaatsen het gezondheidsrisico van de mobiele telefonie in dezelfde categorie als magnetronmaaltijden en radar. Van magnetrons en radar is altijd aangenomen dat het belangrijkste gevaar thermaal van aard is; in lekentaal wil dat zeggen dat de vraag is of deze vormen van ‘niet-ioniserende straling’ een mens kunnen koken. Ook het Nederlandse adviesorgaan, de Gezondheidsraad, heeft alleen richtlijnen ontwikkeld voor de opwekking van warmte. Aangezien de thermale straling van mobiele telefonie te zwak bevonden is om chemische verbindingen te verbreken of weefsel te verwarmen, kreeg deze technologie vrijwel overal direct het groene licht toen hij in de jaren tachtig opkwam. Volgens deze opvatting zijn elektromagnetische stralingsvelden niet meer dan een vorm van externe toxiciteit en, in het geval van mobiele telefonie, te weinig giftig om enig effect te hebben.
Inmiddels beginnen echter steeds meer wetenschappers de aannames van de overheden in twijfel te trekken als het gaat om de gezondheidsrisico’s van mobiele technologie. Deze critici zijn vaak deskundig op het gebied van een relatief nieuwe wetenschap, ‘bio-elektromagnetica’ genaamd.
Drie van de vele vermaarde wetenschappers die in hun onderzoek hebben aangetoond dat alle levende wezens – mens, dier en plant – elektromagnetische velden maken en dat elektromagnetische signalen de belangrijkste manier zijn waarop cellen onderling communiceren, zijn de Amerikaanse bioloog dr. Robert Becker, de Franse bioloog Jacques Benveniste en de Duitse natuurkundige Fritz-Albert Popp. In het nieuwe vakgebied bio-elektromagnetica is duidelijk vastgesteld dat wij in essentie elektromagnetische wezens zijn. Binnen die opvatting van het menselijk lichaam is de fundamentele aard van ons wezen trilling.Wanneer wij aan de externe trillingen van de totale infrastructuur van bijvoorbeeld de mobiele telefonie worden blootgesteld, kunnen we dus op een verkeerd ritme gaan leven.
Microcellen en macrocellen
Het zendsysteem voor mobiele telefonie bestaat uit verschillende naast elkaar staande zones met elk hun eigen zender. Omdat de zones op lichaamscellen lijken, worden mobiele telefoons in Amerika wel cellphones genoemd. Elke cel heeft zijn eigen zendmast die radiogolven uitzendt én opvangt. Eén zendmast kan echter maar 100 gesprekken tegelijk hanteren, zodat in een grote stad meestal vele cellen per vierkante kilometer staan, terwijl in een minder dichtbevolkt gebied één cel enkele vierkante kilometers kan beslaan.
Er bestaan drie soorten zenders/ontvangers voor mobiele telefonie. Een basisstation met een ‘macrocellulaire’ antenne kan tot wel 30 kilometer ver reiken. Ze staan meestal op een hoog gebouw of mast. ‘Microcellulaire’ of ‘picocellulaire’ antennes hebben een veel kleiner bereik (sommigen zelfs van maar 100 meter) en worden gebruikt om de capaciteit in grotere steden op te krikken. Deze antennes zijn moeilijk te zien omdat ze niet groter zijn dan een inbraakalarm en meestal hoog tegen een muur, lantaarnpaal of vlaggenmast zijn bevestigd, of in een schoorsteen of plafond.
Zijn zendmasten een gevaar voor de gezondheid? Onderzoeksresultaten
Vier jaar geleden stelde de Engelse regering een adviescommissie in onder leiding van profesor William Stewart, die antwoord moest geven op de vraag of zendmasten een gevaar vormen voor de gezondheid (1). Het algemene antwoord van zijn commissie luidde: ‘waarschijnlijk niet’. Dit werd door zowel overheden, waaronder de Nederlandse, als mobiele telefoniebedrijven opgevat als ‘nee’. In de kleine lettertjes van het rapport valt echter te lezen dat het onmogelijk is de gezondheidsrisico’s op de lange termijn te onderzoeken, aangezien we nog maar enkele jaren ervaring met mobiele telefonie hebben. Op dit moment zijn er inderdaad al gezondheidseffecten zichtbaar.
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Duitsland
Het eerste waarschuwingssignaal in Europa kwam van koeien die in weiden vlak bij zendmasten stonden te grazen. In Duitsland werd de hulp van dierenartsen van de universiteit ingeroepen voor melkkoeien die problemen kregen, nadat er een macrocellulaire antenne in de buurt was neergezet. De melkproductie werd veel minder, het aantal miskramen veel groter, de oudere koeien gingen dood en de rest van de kudde gedroeg zich vreemd. Deze problemen waren ontstaan nadat er antennes op een tv-mast waren geplaatst. De dierenartsen ontdekten tevens dat de output van de antennes ver onder de officiële grenzen bleef die de Duitse overheid had gesteld. Hun rapport luidde: ‘Bij evaluatie van alle mogelijke factoren ter verklaring van de ongeregeldheden onder het vee bleven geen andere factoren over dan de meetbare hoogfrequente elektromagnetische velden.’ (2)
Dit wijst erop dat er iets unieks is aan signalen in de mobiele telefonie dat de gebruikelijke elektromagnetische velden niet hebben. Een van de wetenschappers gespecialiseerd in mobiele technologie is de natuurkundige dr. Gerald Hyland, verbonden aan Warwick University in Engeland en aan het International Institute of Biophysics in Neuss, Duitsland. Aan dit instituut werkt een internationale groep wetenschappers als Popp, die de biofysica van biologische straling bestuderen. Volgens Hyland is een niet-erkend gevaar van mobiele telefoons dat ze in het moderne systeem hun elektromagnetische signalen niet continu uitzenden zoals radiogolven, maar gepulseerd. Deze gepulseerde transmissie is een specifieke eigenschap van de nieuwste GSM (global system for mobiles)-technologie, die in rap tempo in Europa standaard aan het worden is. De frequentie van deze pulsaties kan volgens dr. Hyland ernstige biologische gevolgen hebben. ‘De pulsatie is toevallig ongeveer hetzelfde als die van sommige elektrische en elektrochemische ritmes in de hersenen. Omdat die laatste betrokken zijn bij de regulering van biologische processen die van cruciaal belang zijn voor het welzijn, is het niet onredelijk aan te nemen dat het functioneren van het lichaam erdoor verstoord raakt.’ (3)
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Rusland
De eerste effecten werden Hyland duidelijk uit Russisch onderzoek naar hersenen en gedrag (4). De voormalige Sovjet-Unie loopt voorop in het onderzoek naar elektromagnetische velden en de gezondheid van mensen. ‘Met name verontrustend is dat de lage frequenties [van] pulsaties bij GSM dicht liggen bij die frequenties waarvan we weten dat ze stemming en gedrag bij mensen kunnen beïnvloeden: variërend van depressie en gebrek aan initiatief tot woede,’ zegt Hyland. Bij één onderzoek bleek dat de pulserende radiofrequentiegolven het calcium in de hersencellen significant deden stijgen. Daar calcium een rol speelt bij de afgifte van neurotransmitters, kan een verstoring van het normale gehalte het evenwicht van de stoffen in de hersenen verstoren. Dat heeft zijn repercussies op het zenuwstelsel en het immuunsysteem (5).
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Nederland
Bij een Nederlands TNO-onderzoek werden 36 vrijwilligers blootgesteld aan dezelfde soort straling als die van zendmasten voor mobiele telefonie. De meeste van hen meldden ‘nadelige effecten op het welzijn’, waaronder misselijkheid, tintelingen en hoofdpijn, en zelfs verlies van geheugen, reactiesnelheid en alertheid. Dit alles verbaasde de onderzoekers, aangezien het stralingsniveau ruim binnen de grenzen van de overheid bleef (6).
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Frankrijk
Deze bevindingen sluiten aan bij Frans onderzoek waarbij nog meer ernstige effecten van mobiele zendmasten op het zenuwstelsel zijn gevonden. Een team van het Franse Instituut voor Toegepaste Wetenschappen deed onderzoek onder meer dan 500 mensen die in de buurt van een zendmast voor mobiele telefonie woonden. Het constateerde een significant hoger aantal gevallen van hoofdpijn, slaapstoornissen en vermoeidheid tot 300 meter vanaf het basisstation. Hoe dichter bij de mast, hoe groter de problemen. Veel mensen die binnen een straal van 100 meter woonden, hadden last van geïrriteerdheid, depressie, geheugenverlies, duizeligheid, verlaagd libido, verminderde eetlust en misselijkheid (7).
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Australië
In Australië hebben artsen een casus gepubliceerd van een man die per ongeluk minder dan twee uur was blootgesteld aan een hoge stralingsdosis van een basisstation. Hij kreeg last van hoofdpijn, wazig zien, pupilvernauwing en andere afwijkingen van de nervus trigeminalis en ophthalmicus (twee hersenzenuwen die naar het gezicht gaan). Het duurde een halfjaar voor de klachten over waren (8).
Onderzoek naar straling van zendmasten uit Zweden
Dergelijke klachten komen overeen met de recente ontdekking dat door de straling van mobiele telefonie de hersenen, althans die van ratten, gevoeliger worden voor externe toxische factoren. Van nature hebben de hersenen een soort Berlijnse Muur om zich heen, de ‘bloed-hersenbarrière’ genaamd. Deze zorgt ervoor dat schadelijke moleculen niet de hersenen in kunnen komen. Bij een Zweeds onderzoek bleek echter dat de straling van mobiele telefonie bij ratten tot beschadiging van de hersencellen kon leiden (9).
Onderzoek naar straling van zendmasten: schade aan DNA
Nog verontrustender is de ontdekking dat de straling van de zendmasten schade aan DNA kan veroorzaken. Bij laboratoriumonderzoek met menselijke cellen is gebleken dat deze straling ‘genotoxisch’ is: in staat de chromosomen en het DNA in cellen aan te tasten (10). De implicaties daarvan zijn zeer ernstig, want genotoxiciteit is een bekende risicofactor van kanker. Volgens Hyland hebben de pulserende frequenties nog meer alarmerende effecten. Ze leiden tot een toename van het hersenenzym ornithinedecarboxylase (ODC), dat bij een te hoge concentratie tumorgroei kan bevorderen (11). Tevens leiden ze tot een overproductie in het lichaam van zogeheten heat shock proteins, ofwel stressproteïnen. Dit zijn eiwitten die in actie komen als het lichaam zwaar belast wordt door factoren van buitenaf. Tevens fungeren ze in cellen als verkeersagent: ze zorgen ervoor dat andere eiwitten op hun plaats komen en blijven en dat verouderde eiwitten verwijderd worden. Hun belangrijkste functie is dat ze het immuunsysteem helpen zieke cellen te herkennen die opgeruimd moeten worden. Bij overproductie van deze eiwitten blokkeren ze waarschijnlijk de apoptose (geprogrammeerde celdood). Ook dit kan een oorzaak van kanker zijn (12).
Toen proefdieren aan straling voor mobiele telefonie werden blootgesteld, werden er kankerbevorderende effecten gevonden. Een van de eerste van dergelijke onderzoeken was een Australische proef waarbij precies dezelfde soort pulserende elektromagnetische velden werden gebruikt als die van zendstations voor mobiele telefonie. Een muizensoort die vatbaar was voor kanker, werd gedurende anderhalf jaar dagelijks een uur aan de straling blootgesteld. Daarna bleken de muizen een significant verhoogd risico van kanker te hebben (13).
Steeds meer bewijzen stapelen zich op dat ook de mobiele telefoons zelf kanker kunnen veroorzaken. Bij Amerikaans epidemiologisch onderzoek bleek dat een zeldzame vorm van kanker in de hersenen twee- tot driemaal zo vaak voorkomt bij mensen die het vaakst aan elektromagnetische straling van draadloze telefoons werden blootgesteld (14). Uit een groot epidemiologisch onderzoek in Zweden kwamen dezelfde conclusies naar voren (15).
Mensen die de pech hebben dat ze dicht bij zendmasten voor mobiele telefonie wonen, worden 24 uur per dag bestraald. Ongeveer tegelijkertijd met de installatie van dergelijke zendmasten blijkt in steeds meer woongebieden het aantal ziektes, vooral kanker, toe te nemen.
Clusters van kanker
De informele lobbygroep Mast Sanity in Engeland heeft meer dan achttien plekken gevonden waar vlak bij zendmasten voor mobiele telefonie het aantal gezondheidsklachten veel hoger ligt dan elders. De overheid zegt steeds dat het puur toeval is, maar het blijkt dat de toename overal is begonnen nadat de masten waren opgezet.
- Vijf mensen in één straat in South Woodford in Essex kregen kanker nadat er zestien antennes voor mobiele telefonie waren geplaatst op een flatgebouw op 30 meter afstand.
- Zes mensen in één straat in Thorpe St Andrew in Norfolk kregen kanker nadat er een 40 meter hoge zendmast was geplaatst op enkele honderden meters afstand.
- Na plaatsing van een 5 meter hoge mast in Shooters Hill in Meir Heath stierven er van de 180 mensen die op minder dan 250 meter afstand woonden, maar liefst drie aan hersenbloedingen en kreeg er één kind epilepsie. Dit alles binnen een paar jaar na de plaatsing.
- Twee vrouwen in Tolworth in Surrey, die beiden tussen twee basisstations voor mobiele telefonie woonden, stierven aan een hersenbloeding.
- Een woningbouwproject vlak bij een groep zendmasten in Cookridge in Leeds heeft de hoogste incidentie van kanker van de streek.
- In Crediton in Devon bleek de straling uit een mobiele zendmast door de muren van woningen heen te gaan. In een van de slaapkamers van een huis werd een straling gemeten van 4 V/m, veel lager dan de wettelijk gestelde grens in Engeland. Een driejarig meisje dat haar leven lang met die straling geleefd had, kreeg lymfoblastische leukemie. In diezelfde streek zijn er twee andere gevallen van leukemie geweest en vier gevallen van kanker.
- Van de vijftig mensen die woonden binnen een straal van 500 meter van een basisstation in Wishaw in Warwickshire, kregen er 34 medische klachten: slapeloosheid, huidirritatie, lage bloedceltellingen en in zeven gevallen kanker. Vervolgens hebben de bewoners de mast neergehaald.
- Gainsborough in Lincolnshire heeft tien gevallen van kanker gemeld onder alle bewoners binnen 100 meter van een basisstation.
- In Saintfield in Noord-Ierland kregen twaalf kinderen leukemie en zeven volwassenen kanker. Allemaal woonden ze dichter dan 700 meter bij een basisstation.
- Vlak bij Dunganon in Noord-Ierland staan vijf huizen onder een mast op de Cranlome Hill. Van de mensen die daar woonden kregen er zes kanker, waarvan er drie doodgingen. Ook hier hebben de bewoners vervolgens de mast neergehaald. Er bleken 35 antennes op te zitten.
- In Parijs heeft het mobiele telefoniebedrijf Orange zelf een mast ontmanteld nadat er acht schoolkinderen kanker hadden gekregen. Het bedrijf had de antennes op het dak van de school gezet.
- In Valladolid in Spanje kregen vier kleine kinderen de diagnose kanker op een school met 450 kinderen: zeven maal de nationale incidentie. Dit vond plaats nadat op 50 meter afstand van de school een mobiele zendmast was geplaatst. De plaatselijke arts Luis Martin zei dat er in dat gebied ‘in geen 32 jaar een geval van kanker bij een kind was geweest’.
In oktober 2002 zetten duizenden Duitse artsen hun handtekening onder het Freiburger Appell, waarin de technologie voor mobiele telefonie als schuldige werd aangewezen voor de ‘dramatische toename van ernstige en chronische ziekten onder onze patiënten’. In dit document worden symptomen opgesomd als hoofdpijnen, gedragsproblemen, slapeloosheid, chronische vermoeidheid en infecties, hartaanvallen, kanker, leukemie en hersentumoren, en wordt gepleit voor een rem op de expansie van de mobiele telefonie.
Desondanks lijkt de technologie niet te stoppen. Wereldwijd zijn er reeds meer dan een miljard gebruikers van een mobiele telefoon. Verwacht wordt dat dit cijfer binnen tien jaar zal verdrievoudigen, vooral omdat de technologie zoveel goedkoper is dan vaste aansluitingen en daardoor veel aantrekkelijker voor de ontwikkelingslanden. Maar samen met meer mobiele telefoons komen er ook meer zendmasten.
We kunnen stellen dat we met z’n allen proefpersonen zijn in het grootste epidemiologisch experiment aller tijden.
De mobiele telefoniebedrijven hebben geprobeerd een verzekering af te sluiten tegen gezondheidsclaims in de toekomst, maar er is geen verzekeringsmaatschappij ter wereld die zo’n verzekering aan durft.
Tony Edwards
Bronnen
1 The report of the UK Independent Expert Group on Mobile Phones (The Stewart Report), 11 mei 2000
2 Pract Vet Surg, 1998; 79: 437-444
3 Lancet, 2000; 356: 1833-1836
4 Vest Novy Med Tekhnol, 1999; VI: 24-26, 40-42
5 Merrit JH, in Klauenberg BJ et al., NATO ASI Series, New York: Plenum Press, 1995
6 Nederlandse Organisatie voor Toegepast Wetenschappelijk Onderzoek (TNO), FEL-03-C148, 2003
7 Pathol Biol [Paris], 2002; 50: 369-373
8 Occup Med [Londen], 2001; 51: 410-413
9 Environ Health Perspect, 2003; 111: 881-883
10 Bioelectromagnetics, 2002; 23: 7-13
11 Cancer Res, 1998; 48: 422-426
12 Differentiation, 2001; 70: 120-129
13 Radiat Res, 1997; 147: 631-640
14 JAMA, 2000; 284: 3001-3007
15 Eur J Cancer Prev, 2002; 11: 377-386
2 gedachten over “Het gevaar van de straling van zendmasten”
uitstekend geschreven, goed werk, dank je!
Hartelijk dank voor de info!